[door ROELAND STEKELENBURG]
Zojuist heb ik het volgende bericht geplaatst op Facebook. Zodra ik heb ontdekt hoe ik op Instagram een bericht van meer dan 2200 karakters kan plaatsen (tips zijn welkom) zal ik het daar ook publiceren. Ik praat en denk hier natuurlijk al veel langer over, maar deze editie van SxSW heeft mij doen besluiten de daad bij het woord te voegen.
=============
Beste vrienden,
Het is mooi geweest. Dit is mijn laatste bericht op Facebook en Instagram.
Al jaren loop ik rond met een toenemend gevoel van ongemak bij de rol die de sociale media spelen in onze samenleving. Ik zie verruwing van taal en omgangsvormen, ik zie filterbubbels, ik zie misinformatie, nepnieuws, complottheorieën en een toenemend wantrouwen tegen instituties als de politiek, de media en de wetenschap. Ik zie jonge mensen in de problemen komen omdat ze niet aan de hooggespannen Instagram-verwachtingen kunnen voldoen. Ik zie de wereld platgeslagen worden tot een serie foto’s op je tijdlijn.
Ik zie en ervaar de bewust ingebouwde verslavende componenten bij Facebook en Instagram. De verwachting na het plaatsen van een bijdrage of een foto dat er likes gaan binnenkomen. Het plezierige gevoel als dat inderdaad gebeurt en de teleurstelling en twijfel als de likes uitblijven. Was de foto niet mooi of interessant genoeg? Vinden mensen mij niet meer interessant? Heb ik de bijdragen van anderen wel vaak genoeg geliked? Het is immers ook een soort ruilhandel.
Allemaal dingen die ook al bestonden voordat er sociale media waren hoor ik mensen in mijn omgeving zeggen. Ook toen lieten we elkaar immers vakantiefoto’s zien en was het leuk als anderen enthousiast waren. Ook toen hadden we in de vorm van zuilen en subculturen filter-bubbels die we zelf hadden gecreëerd en lukte het niet altijd om over de grenzen van de bubbel heen te kijken. Vroeger kocht je de Lonely Planet als je op reis ging en trok iedereen toch ook naar dezelfde bezienswaardigheden in een ver buitenland?
En de sociale media brengen ons toch ook veel moois? Contact met verloren vrienden in het buitenland; gelijkgestemden vinden op een veel grotere schaal dan vroeger mogelijk was. Inspiratie, troost, informatie, vrienden, geliefden, partners. Iedereen kan publiceren. Vrijheid. Iedereen kan roepen wat ie wil. Totale democratisering van kennis.
Klopt allemaal. Maar toch.
Nog nooit was er een bedrijf als Facebook/Meta dat zo diep in het leven van miljarden mensen ingrijpt. Nog nooit was er één man - Marc Zuckerberg - die zoveel macht had over een drietal social mediaplatformen (Facebook, Instagram en WhatsApp) waar miljarden mensen en bedrijven inmiddels schijnbaar moeilijk meer zonder kunnen.
Nog nooit waren we zo afhankelijk in ons dagelijks leven van een set algoritmes die bepalen wat we te zien, te lezen en te horen krijgen. Nog nooit waren we zo verslaafd aan aandacht en goedkeuring van vaak niet eens bestaande volgers, dat we daar zonder veel aarzeling onze complete privacy aan opofferen. We voeden zonder al te veel aarzeling de geldmachines van Meta en nemen het blijkbaar op de koop toe dat die geldmachines waarschijnlijk meer van je weten dan je beste vrienden. Meta kent ons inmiddels misschien wel beter dan dat we onszelf kennen; de algoritmes kijken dwars door het opgeklopte imago op je tijdlijn heen en combineren die data met je contactenlijst op WhatsApp, je locatiegegevens, je surfgedrag en weet ik wat allemaal.
De druppel die deze week de emmer bij mij deed overlopen waren twee sessies die ik bijwoonde op het tech-festival SxSW in Austin Texas.
De eerste was een presentatie van Francis Haugen, beter bekend als de Facebook-klokkenluider. Haugen werkte als product manager bij Facebook en deelde tienduizenden interne documenten met de Securities and Exchange Commission en de Wall Street Journal. Het verhaal, haar verhaal, kende ik natuurlijk al, maar door de overtuigende presentatie voelde het als een call to action. Ze beschrijft een bedrijf dat totaal ontspoord is en niet bij machte lijkt de gevaarlijke uitwassen van het ooit zo gezellige sociale medium aan te pakken. Maar ook aan Zuckerbergs bereidheid daartoe twijfelt Haugen openlijk. Ze beschrijft allerlei eenvoudig te nemen maatregelen waarmee Facebook iets zou kunnen doen aan het rondpompen en versterken van misinformatie en radicale ideeën. Maatregelen die volgens Haugen niet genomen worden vanwege de grote commerciële belangen.
De tweede sessie die indruk op mij maakte was een gesprek met de Phillipijnse Nobelprijswinnaar en journaliste Maria Resse. Ze wilde afreizen naar SxSW in Texas, maar mocht van haar regering het land niet verlaten. Haar nieuwe boek “How to Stand Up to a Dictator” is in het licht van de oorlog in Oekraïne actueler dan ooit en Resse oordeelt snoeihard over de rol van de sociale platformen in de strijd tegen autoritaire regimes en dictators. Op de zogenaamd neutrale platformen wordt een dodelijke strijd om de macht gevoerd, zegt ze. De platformen ondermijnen structureel de menselijke wil, ze onderdrukken by design de feiten, de waarheid en journalistieke inhoud, terwijl exponentiële leugens en manipulatie in alle vrijheid kunnen circuleren. Zonder feitelijke informatie is er geen gedeelde werkelijkheid, geen vertrouwen, geen democratie en uiteindelijk geen vrede. Een lastige en harde conclusie waar helaas weinig tegenin te brengen valt.
Ik hoor het mensen al zeggen: Was jij niet die evangelist, die vijftien jaar geleden de NOS en andere bedrijven vol overtuiging het sociale mediatijdperk heeft ingeleid? Ja, dat klopt. En ik dacht toen oprecht dat internet en de sociale media de wereld mooier zouden kunnen maken. Dat de democratisering van kennis en informatie de kloof tussen arm en rijk, de have’s en de have not’s, zou kunnen slechten. En eerlijk gezegd denk ik dat nog steeds. Maar met Facebook en Instagram gaat dat vrees ik niet lukken, integendeel. Heeft weglopen dan zin? Nee, mijn vertrek van Facebook zal de wereld niet veranderen. Maar tegen de achtergrond van recente ontwikkelingen en gebeurtenissen in de wereld zijn er bedrijven en organisaties waar ik simpelweg geen klant van wil zijn.
Gegroet, tot op een ander platform!