[Tekst: Gerard Dielessen; foto's: Roeland Stekelenburg]
Altijd al heb ik bewondering gehad voor klokkenluiders. In mijn periode als hoofdredacteur van de actualiteitenrubriek NOVA (nu Nieuwsuur) hebben we heel wat onrechtvaardigheden kunnen publiceren omdat mensen bereid waren hun verhaal aan de redactie te vertellen, waarmee we dan verder aan de slag konden. Vaak kwamen die mensen, klokkenluiders, dan in de problemen omdat ze bereid waren het algemeen belang te laten prevaleren boven hun individuele belang of het belang van hun organisatie. Heel moedig.
Gelukkig is er nu in Nederland een zogenoemd Huis voor Klokkenluiders, die op z’n minst iets van bescherming en ondersteuning biedt aan klokkenluiders.
Tijdens SxSW trok wel een hele bijzondere klokkenluider de aandacht. Frances Haugen: The Facebook Whistleblower. Voormalig product manager van Facebook. Vorig jaar deelde de van origine jurist tienduizenden interne Facebook documenten met de Securities and Exchange Commission en de Wall Street Journal en werd daarmee op slag een van de bekendste klokkenluiders ooit.
Op het podium van het Austin Convention Center deelde ze haar ervaringen over haar tijd bij Facebook en die waren bepaald niet mals. Een inzichtelijk verhaal, haar verhaal natuurlijk, waarin ze vertelde hoe Facebook in haar ogen in zo’n twintig jaar tijd veranderde van een gezellig sociaal medium voor vrienden en familie naar een verwerpelijk medium dat alle ruimte biedt aan radicale groepen met extreme opvattingen. De algoritmes en zelflerende machines zorgen ervoor dat groepen waarin allerlei vooroordelen tegen de samenleving de boventoon voeren exponentieel groeien.
Haar oordeel is hard als ze kort en krachtig een opsomming geeft van wat er allemaal mis is en gaat bij FB, ondanks het feit dat moderatoren alle posts in de gaten houden.
Het modereren van de berichten in dergelijke groepen is niet effectief.
Het modereren zorgt niet voor een bijdrage aan een diverse wereld.
Het modereren leidt af van echte oplossingen die bijdragen aan de vrijheid van meningsuiting.
Samengevat: de algoritmes zorgen voor misinformatie en hebben daardoor grote maatschappelijke en politieke consequenties voor de samenleving. Bijvoorbeeld bij verkiezingen. Een aantal keren geeft ze aan dat Facebook in zijn stormachtige ontwikkeling een groot probleem heeft, maar daar niets aan doet. Facebook is een gesloten systeem. Niemand kan beschikken over de inhoudelijke representatieve data.
Dan toont ze een veelzeggende tekst op het grote scherm:
Meta/Facebook gives the most reach to the most extreme ideas.
En direct daarna: Facebook tried to make its platform a healthier place. It got angrier instead.
Als langjarig (beperkt) Facebook gebruiker heb je tijdens de presentatie van Haugen even het idee dat het Facebook allemaal is overkomen. Dat bedenker Mark Zuckerberg eigenlijk best goede intenties had toen hij op 28 oktober 2003 het platform optuigde.
Maar dat ze daar in Palo Alto de controle zijn kwijtgeraakt omdat het monster zich in de loop van de tijd zelf creëerde en niet meer was en is te houden.
Maar zo zit het toch echt niet volgens Frances Haugen. Het is bewust beleid om zoveel mogelijk mensen op de wereld te bereiken en daarmee ook zoveel mogelijk geld te verdienen. Van het zogenoemde ‘censorship’ komt niets terecht. De plek waar de mensen als moderator bij Facebook werken heet niet voor niets de ‘Traumafloor’ bijvoorbeeld.
Volgens de bekende Whistleblower is het niet moeilijk om met een paar eenvoudige aanpassingen aan het platform de juiste ethische en morele balans te vinden. ‘Put a Human in the Loop’, is haar eerste en belangrijkste advies. Daarmee krijgen mensen het voor het zeggen in plaats van machines. Transparantie, interne discussie en reflectie zou onderdeel van de interne bedrijfscultuur moeten zijn. En er moet, met name in de VS regelgeving komen. Zo simpel is het, volgens de klokkenluidster.
Frances Haugen is bepaald niet optimistisch dat dat gaat gebeuren. Laat staan snel. Facebook is omzet gedreven. Money driven. Dat is het waar het uiteindelijk om draait. En dat laat niet toe dat interne discussie is of kritiek mag worden geleverd. Van outside in thinking, of het juiste morele kompas is geen sprake.
Eerder al was ik verbijsterd na het zien van de Netflix documentaire The Social Dilemma, waarin zeer gedetailleerd werd uitgelegd wat de echte bedoelingen zijn van FB. Of, om het maar eens eufemistisch uit te drukken: Facebook is niet bepaald een digitaal platform waarmee we een betere wereld creëren. Het is een machine waarmee vooral zo veel mogelijk geld moet worden verdiend.
Na het overtuigende en inspirerende betoog van Frances Haugen heb ik besloten om mijn FB-account op te gaan heffen. The Fear of Missing Out ga ik vast overleven. Je hebt immers principes en vaste lasten.